Nur Kaplan – Ogün Akkaya
ANKARA – Maraş merkezli 10 kenti etkileyen iki büyük zelzelenin üzerinden 11 gün geçti. 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki sarsıntıların yol açtığı yıkımda hayatını kaybedenlerin sayısı 35 binin üzerine çıkarken, 105 binden fazla kişi yaralandı. Birçok kentte hissedilen zelzelelerin akabinde yardım için bölgeye on binlerce insan akın etti.
Depremin akabinde bölgeye giden TMMOB’a bağlı İnşaat Mühendisleri Odası, Jeoloji Mühendisleri Odası, Maden Mühendisleri Odası ve Kent Plancıları Odası genel liderleri alanda yapılan çalışmaları ve müşahedelerini anlattı.
‘BÖLGEDEKİ KONUTLARIN YÜZDE 80’İ ESKİ’
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İnşaat Mühendisleri Odası Lideri Taner Yüzgeç, sarsıntı bölgesindeki yıkılan binaların yüzde 20 oranında yeni konutlardan oluştuğunu, geri kalanının ise 2000 yılı öncesinde inşa edildiğini söyledi. Maraş, Antakya ve Antep’te ortaya çıkan büyük yıkımın materyal, yapı, taban üzere faktörlerin tesirinden kaynaklandığını söz eden Yüzgeç, konutların içindeki düzensizlik, sonradan yapılan müdahale ve bakımsızlık durumlarının da ağır hasara yol açtığını vurguladı.
Yüzgeç, şöyle devam etti: “Tüm kamu ve kuruluşlar bölgede yapı stokunun yüzde 60-70 oranında olduğunu söyledi. Buna karşın müdahale edilmedi. Yapı süreçlerinde yeni yönetmelikler çıktığı devirlerde kâr-zarar münasebeti içerisinde, kamu ve yapı güvenliği gözetilmeden süreç işledi. Uygulamalar müteahhit önünü açan, mühendislik hizmetlerini ikinci plana atan biçimde kurgulandı. Yıkımın olduğu yerler yerde önemli kasvetleri bulunan ve yıllar içinde birikmiş problemlerin bileşkesi nedeniyle yaşandı. Birebir yapılaşmanın yine kurulmaması gerekir.”
Taner Yüzgeç ‘’1 YIL İÇERİSİNDE YENİ KONUT’ KELAMI GERÇEKÇİ DEĞİL’
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan sarsıntıda hasar alan bölgeler için “Hedefimiz inşallah 1 yıl içerisinde bu konutları tekrar inşa ve ihya” diyerek konut kelamı verdi. 1 yıl içerisinde inşa edilmesi planlanan konut kelamının ‘gerçekçi’ olmadığını söyleyen Yüzgeç, Elazığ sarsıntısını hatırlatarak, “Elazığ zelzelesinin üzerinden 3 yıl geçti, hali hazırda 20 bin yapı teslim edildi, inşa süreci devam eden yerler var. ‘Çok süratli yapacağız’ diye bir kuralın olmaması gerekir. Kıymetli olan sağlıklı yapılmasıdır” dedi.
Yüzgeç kelamlarına şöyle devam etti: “Hızlı ve büyük yapılacak mantığından vazgeçilmesi gerekir. Planlı ve sağlıklı yapılacak kuralı artık gerçekçi olmak zorunda. Üç kent büyük oranda tahrip oldu. Tespit çalışmaları devam ediyor, hacmin ne olduğu bilinmiyor. Bu bilinmediği için ne kadar konut yapılabilir bilemezsen, bir müddet de veremezsiniz. Yapılması gereken yeni imar planları. Kentin nasıl ve nereye hakikat genişleyeceği. İmar planı eşittir konut yapmak değildir. Bu sürecin iştirakçi olması gerekir. O kentteki yaşayanlar, örgütler, sivil toplum kuruluşları, odalar, muhtarlar iştirakçi planlar çerçevesinde yapılmalı. Bu da bir süreç alır.”
‘13 MİLYON İNSANIN OLDUĞU BÖLGEDE DEMİRYOLU KULLANILMAZ HALDE’
Jeoloji Mühendisleri Odası Lideri Hüseyin Alan ise sarsıntı bölgelerindeki kara ve demir yollarına dair müşahedelerini anlattı. Afet durumlarında kara ve demiryolu ulaşım ağının son derece stratejik olduğunu belirten Alan, zelzelenin üzerinden 10 gün geçmesine karşın kimi noktalardaki demir yollarının hâlâ kullanılamaz halde olduğunu söyledi.
“13 milyon insanın olduğu bölgede demiryolu kullanılmaz halde” diyen Alan şöyle konuştu: “Doğu’da Gölbaşı istasyonunun, Batı’da Fevzi Paşa istasyonunun hasar alması nedeniyle gerek Adana istikametinden gelen gerekse Malatya istikametinden gelecek ve bölgeye intikal edebilecek yardım ve lojistik hizmetler aksadı. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü bu bölgenin kıymetini biliyor. Fay sınırlarının geçtiği yerler, üretilebilecek zelzele büyüklükleri, bu istasyonların yer aldıkları taban üniteleri belirli, mümkün zelzelelerde bu bölgenin hasar göreceği de biliniyor. Bilmediğimiz bir şey değil. Bilinmesine karşın genel müdürlüğün en azından bunları hazır hale getirmediği, afet risklerini azaltmadığı yahut muhtemel bir zelzelede buralarda çalışmasının olmadığı ortaya çıktı. Demiryolları bu afetin altında kalmıştır. Ülke insanına hizmet edememiştir.”
Hüseyin Alan ‘YOLLAR OLDUKÇA HASAR GÖRMÜŞ DURUMDA’
Yolların altyapısında da kıymetli hasar ve deformasyonların yaşandığını anlatan Alan, güzergah belirleme süreçlerinde jeolojik ve jeoteknik araştırmaların yeteri kadar uygun yapılmadığını, fayların geçiş güzergahlarında gerekli düzgünleştirme önlemlerinin alınmadığını söyledi. Vadi içlerinde yamaç tesirinden kaynaklı heyelanların yaşandığını söyleyen Alan, “Depremin tetiklediği sıvılaşma, yanal yayılma heyelanlar sonucu yollar hayli hasar görmüş durumda. Bu mevzuda da Karayolları Genel Müdürlüğü’nün kesinlikle bu süreci yine gözden geçirmesi gerekiyor” diye konuştu.
Sarsıntılarda Adıyaman-Malatya kara yolunun birçok noktası büsbütün kullanılamaz hale geldi. / Fotoğraf: Anadolu Ajansı ‘TOKİ’DEKİ ÜÇ BEŞ ÇOCUĞA BU İŞ BIRAKILMAZ’
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün (MTA) yeni yerleşim yerlerinin seçiminde misyon alması gerektiğini öneren Alan kelamlarını şöyle sürdürdü:
“TOKİ’deki üç beş çocuğa bu iş bırakılamaz. O yüzden biz MTA’yı vazifeye çağırdık. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) Başkanlığı ve MTA Genel Müdürlüğü bir ortaya gelmeli. MTA’nın saha deneyimlerinden yararlanılarak bu yeni yer seçimlerinin yapılması ve gelişim alanlarının belirlenmesi gerekiyor. Aksi takdirde bunlar eski tas eski tarak olur.”
‘İLK GÜNDEN ZELZELE BÖLGESİNE ULAŞSAYDIK BAHTIMIZ ÇOK DAHA YÜKSELİRDİ’
Maden Mühendisler Odası Lideri Ayhan Yüksel, zelzele bölgesindeki izlenimlerini ve oda olarak yürüttükleri çalışmalar hakkında bilgi verdi. Madenci takımlarının bölgeden çekilmeye başladığını söyleyen Yüksel, Taş Kömürü Kurumu’nun (TTK) 4 binin üzerindeki maden emekçisinin çalışmalarına devam ettiğini anlattı. Sarsıntı bölgesine 84’ten fazla kurumdan 7 bin 100 maden personelinin arama kurtarma çalışmalarına katılmak için gittiğini söyleyen Yüksel şunları söz etti:
“Elbistan, Doğanhan, Kırıkhan üzere ilçelerde çalışmalar tamamlandı. Şu basamakta yalnızca ses denetimleri yapılıyor. TTK 25’inci güne kadar arama kurtarma çalışmalarına devam edecek. Çalışmalar enkaz kaldırma çalışmalarına dönüştü. Canlı yoksa, ses yoksa cenazeler çıkacak. Bunun da denetimli yapılması gerektiğini düşünüyoruz. 7 bin 100 personel zelzelenin birinci günü bölgeye geçemedi. 2 günde ulaşıldı. Kurtarma çalışmalarının aksaması başka firmaları da harekete geçirdi. Bu sayıya 4’üncü, 5’inci gün ulaştık. Birinci gün sabah yola çıkan 640 kişilik takımın bölgeye ulaşması 1,5 günü buldu. Birinci günden zelzele bölgesine ulaşsaydık bahtımız çok daha yükselirdi.”
Ayhan Yüksel ‘ARKADAŞLARIMIZ AFAD’IN ‘BEKLEYİN’ TALİMATIYLA VAKİT KAYBETTİ’
Adana, Antakya, Maraş, Malatya, Adıyaman, Hatay, Antep vilayetleri başta olmak üzere zelzele bölgelerinde incelemeler yaptıklarını anlatan Yüksel, maden çalışanları ve AFAD ortasında uyum sorunu yaşandığını, birtakım madencilerin zelzelenin birinci günü harekete geçmek istediğini lakin AFAD’ın ‘talimat bekleyin’ çıkışıyla karşılaştıklarını söyledi. Yüksel, “İlçelerde çalışan arkadaşlarımız arama kurtarma çalışmaları bittiğinde öteki bölgelere geçmek istediler fakat ‘bekleyin’ talimatıyla vakit kaybettiler” diye konuştu.
Depremlerin ne vakit gerçekleşeceğinin bilinmediğini lakin zelzeleye karşı alınacak tedbirlerin can kayıplarını ve hasarları azaltabileceğini söyleyen Yüksel şunları söyledi:
“İmar siyasetleri ranta dayalı uygulandığı sürece, bilim ve tekniğe uygun inşaat projeleri yapılmadığı sürece sarsıntı facialarını yaşamaya devam edeceğiz. Sorumlular her bina bazında tespit edilip gerekli cezalandırmalar yapılmalı. Türkiye’de cezasızlık var. Cezasızlık sürdüğü sürece faciaları yaşamaya devam edeceğiz. Lakin bu cezasızlık bir iki mühendisi, müteahhidi yargılayarak halkın reaksiyonunu azaltmaya dönük olmamalı. Bütün problemler her kademesinde denetlenmeli.”
‘BARINMA VE HİJYEN SORUNU BÖLGEDE DEVAM EDİYOR’
Deprem bölgesinde Maden Mühendisler Odası olarak gerçekleştirdikleri müşahedeleri anlatan Yüksel, bölgeden izlenimlerini şu formda anlattı:
“Adana’da öbür vilayetlere nazaran çok az sayıda bina yıkılmıştı. Ancak Adana bir hayalet kente dönüşmüştü, terkedilmişti. Beşerler Ankara’ya, yazlık bölgelere gitmişti. Hatay’a geçtiğimizde yıkım çok fazlaydı. Deniz suyu kentin içine gelmişti. Antakya’yı gördüğümüzde kent yıkılmış ve yok olmuştu. Merkez yerle bir olmuştu. Hatay’da altyapı da gitmiş durumda. Tuvalet gereksinimleri karşılanamaz durumda. Barınma ve hijyen sorunu bölgede devam ediyor. Antep’te toplam 26 bina yıkılmıştı. Antep terk edilmişti. Beşerler bağ konutlarına çekilmiş, bir kısmı da kenti terk etmiş.”
‘KENTLER ÇÖKTÜ’
TMMOB Kent Plancıları Odası Genel Lideri Gencay Serter, 1999 yılı öncesinde kent planları ve jeolojik tespit gerçekleşmeden yapılan yapıların olduğunu, hukuken sorun görünmeyen lakin sarsıntıya dayanıklılık noktasında önemli bir ‘yapı stoku’ yaşandığını tabir etti.
Gencay Serter / Fotoğraf: Üniversal 6 Şubat sarsıntısının yapı stoku ve zemin-bina bağı manasında ‘kırılganlık’ derecesinin net biçimde ortaya konulmadığı için yaşandığını belirten Serter, şöyle devam etti:
“Yapı kontrol düzeneği özelleşti. Meslek odalarının ve kamunun etkin olduğu bir sistem olsaydı kontrol daha nitelikli olabilirdi. Yıkımın en ağır hissedildiği dört vilayette kırılgan yapı stoku daha fazla. Zelzelede idari binaların da yıkıldığını gördük. O binaların ayakta kalması hayati derecede değerliydi. Beşerler kamu otoritesi aradı, bilgi alacağı yer aradı. Bu binaların öncelikle güçlendirilmiş olması gerekirdi. Evet, aşikâr sayıda binayı bir sene içerisinde yapabilirsiniz. Lakin şu an buralarda kentler çöktü. Oralara artık kent demek mümkün değil. Yıkım kentsel ölçüde. Yüzlerce yıl yaşayacağımız kentler kurulacak. Afete sağlam olması lazım. Bu kentlerin nitelikli, toplumsal donatısı yüksek, refah ve konfor üreten yerler olması lazım. Bu noktada yapılacak tek şey planlama. Planlamanın aktif olması için kent bütünü ele alınmalı.”